شهر تبریز شهر تاریخ‌ساز، شهر حماسه‌ها و شهر اسطوره‌ها و شهری است که بر دامنهٔ کوه سرخاب واقع گشته که به‌قولی نامش (توریس یا تاوریس) برگرفته از نام این کوه سرخ‌فام بوده‌است. این شهر به‌دلیل شرایط خاص جغرافیایی و طبیعی از اهمیت بالای اقتصادی و سیاسی برخوردار است و پیدایش تمدن‌های باستانی نظیر سان‌ها و مادها در دوره‌های پیش از تاریخ گواهی این ادعا است.
- ارگ تبریز:
بنا به نقل قول‌ها و یادداشت‌های جهانگردان تاریخی، ارگ علیشاه تنها بنای مرتفع شهر تبریز بوده که حتی از دوردست دیده می‌شده است. این مجموعه بی‌نظیر، ابتدا به‌صورت مسجدی عظیم بنا شده بود که در اثر گذر زمان، همچنین زمین‌لرزه‌های متعدد این شهر (در حدود ۴۰ زمین‌لرزه) و نیز جنگ‌ها تا حدود زیادی تخریب شده است. در حال حاضر، تنها بخش باقی‌مانده از این بنا دیوار مرتفعی است که به نام ارگ تبریز یا ارگ علیشاه خوانده می‌شود. به عبارت دیگر، این دیوار تنها قسمت به‌جای‌مانده از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد است و شاهدی بر شکوه و آبادانی این بنای بی‌نظیر به شمار می‌رود. البته پیش‌تر در محوطه این ارگ، آثار تاریخی ارزشمندی مانند «مدرسه نجات» که یکی از نخستین مدارس ایران بود و همچنین سالن تئاتر قرار داشت؛ اکنون از این بناهای تاریخی فقط چند تصویر به جای مانده است. کار احداث بنای اولیه ارگ باشکوه تبریز در فاصله سال‌های ۷۱۶ تا ۷۲۴ هجری قمری به همت تاج‌الدین علیشاه گیلانی – وزیر ایلخانان مغول- با هدف ساخت آرامگاه بزرگی در صحن مسجد آغاز شد. بنا به نوشته مورخان قسمت جنوبی این مسجد دارای طاق بزرگی بوده است و در تاریخ ذکر شده که علیشاه از معماران آن زمان اندازه طاق کسری را پرسیده و دستور داده که ۴ گز (هر گز معادل ۱۰۴ سانتی‌متر ) از آن بزرگ‌تر ساخته شود؛ البته پس از ساخت، به‌دلیل نشست شالوده و تعجیل در اتمام ساخت آن، طاق مذکور شکسته و فروریخته است. از طرفی، فوت علیشاه نیز از دیگر عوامل توقف ادامه ساخت بنا در آن زمان ذکر شده است. ارگ تبریز از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است و در مرکز شهر تبریز، در ضلع جنوبی تقاطع خیابان امام خمینی و فردوسی و در نزدیکی محدوده میدان ساعت قرار دارد.
استان آذربایجان شرقی-تبریز-خیابان فردوسی
- مقبره الشعرا:
اگر کمی اهل شعر و ادبیات باشید و علاقه‌مند به شناخت شاعران و بزرگان شعر باشید، ممکن است نام مقبره الشعرا تبریز را شنیده باشید. مقبره الشعرا از ۸۰۰ سال پیش محل دفن بیش از ۴۰۰ شاعر، ادیب، عارف و رجال نامی است که در طول دوره‌های مختلف در این مکان دفن شده‌اند و اکنون این بنا یادبودی از این بزرگان است. شاعرانی چون اسدی طوسی، خاقانی شروانی و شهریار از جمله افراد مدفون در مقبره الشعرا هستند. سرخاب نام کوی و محله‌ای تاریخی در شهر تبریز است که از دیرباز محل سکونت بزرگان و ادبا بوده است. در این محله اماکن، بناها، تکیه‌ها و مقابر معروفی چون ربع رشیدی، تکیه حیدر، بقعه عون بن علی، بقعه سید حمزه، صاحب الامر و سید ابراهیم یا حظیره بابا حسن، حظیره بابا مزید، صفوه الصفا و مقبره الشعرا به تقدس و معروفیت آن افزوده است. در واقع از قرن شش هجری قمری و بعد از آنکه شاعران معروف قرن ششم مانند خاقانی و ظهیر فاریابی در این مقبره دفن شده‌اند، در کتاب‌های تاریخ و تذکره به نام «مقبره الشعرا» برمی‌خوریم. مقبره الشعرا در محله سرخاب تبریز واقع شده است و می‌توانید آن را در نزدیکی تکیه حیدر، در ضلع شرقی بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملاباشی ببینید.
استان آذربایجان شرقی-تبریز-محله ششگلان-خیابان ثقه الاسلام-تقاطع عارف-درکنار بقعه سید حمزه و مقبره قائم مقام و ملا باشی
- مسجد کبود:
از برجسته‌ترین جاهای دیدنی تبریز، مسجد کبود در این شهر است. مسجد کبود تبریز با معماری بسیار زیبا و منحصربه‌فردش، متعلق به قرن نهم هجری قمری و باقی مانده از دوران پادشاهی قراقویونلوها است و در یکی از کهن‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های شهر تبریز قرار دارد. گرچه تبریز پایتخت فرمانروایی قراقویونلوها بوده است، مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقی مانده از این دوره تاریخی در تبریز به شمار می‌رود. این بنا را به دستور سلطان جهانشاه، فرمانروای مقتدر قراقویونلوها ساخته‌اند. با دقت در جزئیات بنا و نگاره‌های داخل مسجد کبود، می‌توان بخشی از هویت، تاریخ و تمدن اسلام در تبریز کهن را دید. مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزئین شده با کاشی‌کاری‌های آبی در جهان به شمار می‌رود. نام مسجد کبود نیز بر اساس رنگ نمای این بنا انتخاب شده است. مسجد کبود تبریز قدمتی ۶۰۰ ساله دارد. این مسجد که در اصل بخشی از عمارت وسیع مظفریه بوده است، در زمان حکومت سلطان ابوالمظفر جهانشاه، قدرتمندترین پادشاه دوره قراقویونلوها در سال ۸۷۰ هجری قمری و ۸۴۵ هجری شمسی در تبریز و به دستور او ساخته شد. مسجد کبود از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی است و در شهر تبریز قرار دارد. این مسجد در خیابان امام خمینی تبریز در جوار بناهای تاریخی متعددی قرار گرفته است.
تبریز، خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان ساعت، جنب پارک خاقانی
- بازار تبریز:
(میراث جهانی یونسکو)
بازار سرپوشیده تبریز با مساحتی بالغ بر یک کیلومتر مربع، وسیع‌ترین مجموعه به‌هم‌پیوسته آجری در دنیا است که از ۵,۵۰۰ حجره، ۲۰ راسته، ۲۵ تیمچه و ۳۵ سرا، مدرسه، حمام، مسجد و کاروان‌سرا تشکیل شده است و از نظر قرارگیری تمام این بخش‌ها در کنار هم، در میان بازارهای ایران همچون نگینی می‌درخشد. این بازار که از جاهای دیدنی تبریز محسوب می‌شودبه‌طور کلی، ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎی ﺑﺎزار تبریز شامل ﺟﻤﻊآوری، ﺗﻮزﻳﻊ و ﺧﺮدهﻓﺮوشی می‌شودقدمت بازار تبریز دقیقا مشخص نیست؛ با این حال، جهانگردان زیادی از ابن بطوطه و مارکوپولو گرفته تا یاقوت حموی، گاسپار دروویل، ژان شاردن، جملی کاردی، حمدالله مستوفی و غیره که از سده چهارم هجری قمری تا عصر قاجار از آن دیدن کرده‌اند، علاوه بر تمجید بازار تبریز، اطلاعاتی درباره آن ارائه داده‌اند. از آنجا که شهر تبریز در مسیر جاده ابریشم قرار داشت و به‌تبع آن کاروان‌های زیادی از نقاط مختلف دنیا از آن عبور می‌کردند، بازار تبریز از رونق بسیار خوبی برخوردار بود و یکی از مهم‌ترین مراکز دادوستد آن روزگار به حساب می‌آمد و چنان اهمیتی داشت که دروازه‌های این بازار به‌عنوان دروازه‌های اصلی شهر محسوب می‌شدند.
استان آذربایجان شرقی-تبریز-بازار بزرگ تبریز
- موزه آذربایجان:
موزه آذربایجان تبریز یکی از مهم‌ترین موزه‌های ایران و دومین موزه باستان‌شناسی کشور پس از موزه ملی ایران شناخته می‌شود. زیربنای موزه آذربایجان ۲۴۰۰ مترمربع بوده و دارای سه طبقه و یک سالن نمایش در هر طبقه به ابعاد ۳۷ در ۱۲ متر، چند اتاق اداری و کتابخانه است. گفتنی است بنای موزه آذربایجان بر اساس نقشه تنظیمی باستان‌شناسی فرانسوی به نام «آندره گدار» با الهام از سبک معماری محلی در آذربایجان ایران تهیه و ترسیم اسماعیل دیباج احداث شده است. تاریخچه ایجاد موزه در شهر تبریز به سال‌های ۱۳۰۶ و ۱۳۰۷ هجری شمسی باز می‌گردد. در این سال‌ها نمایشگاهی از سکه‌های مکشوفه در تبریز در محل سالن کتابخانه تربیت بر پا شد. پس از برگزاری این نمایشگاه، تلاش‌های زیادی از جانب جمعی از فرهنگ‌دوستان برای راه‌اندازی موزه‌ای جامع در تبریز صورت گرفت و در اثر این تلاش‌ها و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۳۷ موزه آذربایجان بنیان گذاشته شد. موزه آذربایجان دارای آثار تاریخی و هنری متعلق به دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی است. موزه آذربایجان تبریز که از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، در خیابان امام و در جوار مسجد کبود قرار دارد.
استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان امام، جنب مسجد کبود
- خانه لاله ای:
خانه لاله‌ای با قدمتی که به اوایل دوره پهلوی بازمی‌گردد، توسط فتح علی اوف بنا شد و امروزه از جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود. در سال ۱۳۵۰، این بنا را حاج حسین لاله‌ای خریداری کرد و در اوایل دهه هفتاد، خانه به میراث فرهنگی واگذار شد. برای بزرگداشت خدمات مرحوم یحیی ذکا، در زمینه‌ی تاریخ و ایران‌شناسی، مخصوصا پژوهش‌هایی در مورد آذربایجان و تبریز، این خانه را به «دفتر پژوهش‌های تاریخی یحیی ذکا» تبدیل کرده‌اند. وی از پژوهشگران برجسته‌ی معاصر بوده است. همچنین می‌توان او را یکی از بنیان‌گذاران موزه در ایران نامید؛ چراکه نقش بسزایی در برنامه‌ریزی و راه‌اندازی موزه‌های متعددی در تهران و دیگر شهرستان‌ها داشته است. مدارک، اسناد و کتب تاریخی متعلق به مرحوم ذکا را در این خانه به نمایش گذاشته‌اند.
استان آذربایجان شرقی-خیابان ارتش جنوبی
- خانه استاد شهریار:
خانه استاد شهریار سومین منزلگاه استاد شهریار، شاعر معاصر ایران بوده که در سال ۱۳۴۷توسط ایشان خریداری شده و در بیست سال پایانی عمر استاد میزبان و محل تراوشات ذهنی ایشان بوده است. در سال ۱۳۶۷، پس از درگذشت استاد منزل مسکونی وی از سوی شهرداری تبریز خریداری و با توافق خانواده استاد و همکاری آن‌ها در اهدای وسایل وی به موزه ادبی استاد شهریار تبدیل شد. این موزه از آن دوران تا به امروز زیر نظر این نهاد اداره می‌شود. استاد شهریار در سال ۱۲۸۵ در بازارچه میرزا نصرالله تبریز –واقع در منطقه چایکنار- چشم به جهان گشود. پدر وی، حاج میرزا آقا خشکنابی از وکلای مبارز دادگستری تبریز و مردی فاضل و از خوش‌نویسان دوره خود بود. در سال ۱۳۲۸ و در جریان حوادث مشروطیت در تبریز، پدرش وی را به روستای خشکناب –قمیش قورشاق- منتقل کرد.خانه موزه استاد شهریار از دیدنی های استان آذربایجان شرقی به شمار می‌آید و در یکی از محله‌های قدیمی شهر تبریز به نام محله مقصودیه و در خیابان ارتش جنوبی واقع است.ساعات بازدید خانه استاد شهریار از ۷:۳۰ تا ۱۴:۳۰ و از ۱۵ تا ۱۹ است.
استان آذربایجان شرقی-تبریز-خیابان ارتش-محله مقصودیه-خانه استاد شهریار
- مدرسه رشدیه:
تاریخ ۱۵۰ ساله تاسیس مدارس ایران متاثر از وقایع و حوادث پر فراز و نشیب دو قرن گذشته بوده است؛ در این راستا، نخستین مدرسه ایرانی به سبک نوین توسط امیرکبیر – صدراعظم ایران- با نام دارالفنون و با هدف تربیت نیروی متخصص ایرانی جهت تقویت ایران و کنترل اداره کشور در برابر هجوم بیگانگان تاسیس شد و به‌عنوان نمادی از برنامه اصلاحات بنیادی در ایران شناخته شده است. در ادامه این روند اصلاحی، میرزا حسن رشدیه ملقب به پدر فرهنگ نوین و بنیانگذار مدارس به سبک جدید در ایران در سال ۱۳۰۱ هجری قمری (۱۲۶۲ هجری شمسی) نخستین مدرسه به سبک جدید را در شهر تبریز دایر کرد. میرزا حسن تبریزی ملقب به «رشدیه» – لقب رشدیه به سبب تاسیس مدارس ابتدایی در ایران به وی داده شده است، زیرا در استانبول نام مدارس ابتدایی «رشدی/رشدیه» بود. وی پس از رسیدن به سن رشد وارد مکتب‌خانه شد. پس از گذشت مدتی کوتاه مکتب‌دار به هوش و ذکاوت وی پی برد و او را به‌عنوان جانشین یا به عبارت امروزی «مبصر» کلاس تعیین کرد. بنای اولیه مدرسه رشدیه در محله ششگلان، از محله‌های قدیمی شهر تبریز قرار داشت که در سال ۱۳۱۱ قمری (۱۲۷۲ هجری شمسی) به‌علت تخریب آن، بنای دیگری در کوی جبه‌خانه احداث شد. سپس در سال ۱۳۲۹ قمری (۱۲۸۹ شمسی) مدرسه به مکان فعلی خود در خیابان ارتش جنوبی و به مجاورت بنای «مرکز اسناد شمالغرب کشور» انتقال یافت. امروزه این بنای تاریخی میزبان سازمان میراث فرهنگی است و در نزدیکی برخی از جاهای دیدنی تبریز قرار دارد.
استان آذربایجان شرقی-تبریز-مجاورت بنای مرکز اسناد شمالغرب کشور
- ربع رشیدی:
شهر تبریز یکی از کهن‌ترین شهرهای ایران است و تاریخ اولیه آن به‌درستی معلوم نیست و بحث های زیادی در این رابطه مطرح شده است. اکتشافات اخیر نشان از وجود تمدن در شهر تبریز در هزاره اول و دوم قبل از میلاد دارد. ربع رشیدی از بناهای تاریخی و جاهای دیدنی تبریز به شمار می‌رود و اولین و بزرگ‌ترین دانشگاه بین‌المللی ثبت شده در جهان است که قدمت شکوه فرهنگ و تمدن ایرانی را به رخ جهانیان می‌کشد، بنایی فرهنگی که به‌دلیل وسعت و بزرگی در زیربنای سازه‌ای و امکانات موجود بسان شهری کوچک بوده است. در زمان حکومت مغول ها در ایران سه سال پس از به قدرت رسیدن غازان‌خان، در سال ۶۹۴ قمری (۶۷۴ خورشیدی) وزیر اعظم دربار خواجه صدرالدین زنجانی به دستور غازان‌خان به قتل می‌رسد و خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی که پیش از حمله مغول در قلعه‌های اسماعیلیه زندگی می‌کرد وزیر اعظم غازان خان شد که خدمات بسیاری را برای غرب ایران و منطقه آذربایجان به ارمغان آورد، بنای ربع رشیدی از جمله یادگارهای وی است. بنای ربع رشیدی در محله خوش آب و هوای باغمیشه واقع در دامنه‌های کوه بیلانکوه قرار گرفته است و از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود.
استان آذربایجان شرقی، تبریز، محله باغمیشه، دامنه کوه بیلانکوه
- تالاب قوری گل:
تالاب قوری گل یکی از جاذبه‌های طبیعی استان آذربایجان شرقی و مکان های دیدنی تبریز است که از لحاظ زیست محیطی نیز اهمیت بسیاری دارد.تالاب قوری گل با وسعت ۲۰۰ هکتار در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی تبریز قرار دارد. این تالاب در ارتفاع ۱۸۹۰ متری از سطح دریا واقع شده و دارای طول و عرضی به طول چهار کیلومتر و مساحت ۱۶ کیلومتر است. این تالاب در نزدیکی بستان‌آباد واقع شده و در ردیف آب‌های راکد آذربایجان به شمار می‌رود. گفتنی است شهر بستان‌آباد در محل شهر باستانی و گمشده «اوجان» بنا شده است. اوجان پایتخت ییلاقی در دوره ایلخانان مغول بوده، که بعدها در اثر حوادث روزگار به‌کلی منهدم شده است. این منطقه که از جاهای دیدنی استان آذربایجان شرقی محسوب می‌شود، در مسیر ارتباطی جاده ابریشم قرار داشته، همواره پرجمعیت بوده و دارای چمنزارهای وسیع و سرسبز و چشمه‌های آب معدنی است. ازاین‌رو، مرکز این منطقه از ابعاد تاریخی و آبادانی «بستان‌آباد» خوانده می‌شود. تالاب قوری گل در ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی تبریز، در ۱۵ کیلومتری غرب شهر بستان‌آباد و در نزدیکی روستای یوسف‌آباد قرار دارد.
استان آذربایجان شرقی، ۴۰ کیلومتری جنوب شرق تبریز، ۱۵ کیلومتری غرب شهر بستان‌آباد